Wat is herdenken? Meer dan alleen “opnieuw denken” is het volgens Van Dale het “(op plechtige wijze) stilstaan bij iets uit het verleden”. Door rituelen, monumenten en interne reflectie verhouden mensen zich tot hun eigen verleden of het verleden van hun cultuur of omgeving.
Al sinds 1946 wordt er op 4 mei de Tweede Wereldoorlog herdacht. Het is voor veel Nederlanders het meest expliciete moment van herdenken. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft een memorandom opgesteld om “richting te geven en is bewust algemeen geformuleerd om alle verschillende oorlogsslachtoffers in te kunnen sluiten.” Het memordanum luidt:
Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.
Het bepalen van het memorandum en het formuleren van de groepen die wel of niet herdacht worden is een proces dat altijd in beweging is. Het Comité erkent dat ook: “De vorm en inhoud van de herdenking en viering zijn blijvend in ontwikkeling.” Het blijkt uit de veranderingen van de rituelen, maar ook uit het onderzoek dat het Comité heeft laten uitvoeren in 2020: “Constant en in beweging: vorm en betekenis van herdenkingsrituelen.” Hierin wordt onderzocht hoe herdenken relevant kan blijven voor nieuwe generaties, onder andere omdat er steeds minder mensen in leven zijn die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt.
Omdat traditie en herkenbaarheid cruciaal zijn voor de betekenis van herdenken, is er echter ook veel verzet tegen het verbreden van herdenking. Aan de ene kant geeft het ruimte aan het individu en persoonlijke herinnering, maar aan de andere kant lijkt het voor velen de herdenking te verzwakken of te versplinteren, of zelfs schade te doen aan de mensen die herdacht worden of die geëerd worden. Er ontstond in 2012 een nationale discussie toen in Vorden werd voorgesteld om ook de gesneuvelde Duitse soldaten te herdenken. De toenmalige directeur Nooter van het Nationaal Comité zei "We herdenken slachtoffers, niet de daders." (NOS)
Vandaag onderzoeken we herdenken, de spanning tussen traditie en vernieuwing, tussen inclusiviteit en exclusiviteit en tussen reflectie en handelen.
Te gast is Merel, net als in aflevering 15 over Antropocentrisme. Merel is literatuur- en cultuurwetenschapper.
Bronnen
Intro
“4 mei geen Duitsers herdenken.” NOS Nieuws. 2-5-2013. Bezocht op 28-4-2024. https://nos.nl/artikel/502381-4-mei-geen-duitsers-herdenken
Deamnt, Froukje en Larissa Pans, e.a. “Constant en in beweging: vorm en betekenis van herdenkingsrituelen.” In naam van Nationaal Comité 4 en 5 mei en ARQ National Psychotrauma Centrum, 2020. https://www.4en5mei.nl/app/uploads/2022/07/Factsheet-Constant-in-Beweging.pdf
“Ellendig verleden samen met Duitsers herdenken op 4 mei.” Omroep GLD. 7-5-2022. Bezocht op 28-4-2024. https://www.gld.nl/nieuws/7663287/ellendig-verleden-samen-met-duitsers-herdenken-op-4-mei
Lubbe, Rozemarijn en Lisette van Vliet. “Op 4 mei mogen ook Duitsers worden herdacht.” EenVandaag. 3-5-2014. Bezocht op 28-4-2024. https://eenvandaag.avrotros.nl/item/op-4-mei-mogen-ook-duitsers-worden-herdacht/
Nationaal Comité 4 en 5 mei. Wie en wat herdenken we? Bezocht op 28-4-2024. https://www.4en5mei.nl/herdenken/wie-en-wat-herdenken-we
“Rustig verloop dodenherdenking Vorden.” Omroep GLD. 4-5-2012. Bezocht op 28-4-2024. https://www.gld.nl/nieuws/1520441/rustig-verloop-dodenherdenking-vorden
Merel (vaste Merel)
Grafheuvels bij Riel op de Regte Heide.
Het MH17-monument. https://www.monumentmh17.nl/
Het Nationaal Monument op de Dam. Ontworpen door J. J. P. Oud. Beeldhouwwerk Johannes Rädecker. Reliëfs door Paul Grégoire. Onthulling 1956. https://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/1621/amsterdam-nationaal-monument-op-de-dam
Rigney, Ann.
