In de afgelopen maanden zijn er grote demonstraties geweest tegen de onderwijsbezuinigingen op universiteiten. Er zou 1,2 miljard op onderwijs moeten worden bezuinigd, waarbij de grootste klappen vallen bij de geesteswetenschappen, omdat die het minst goed passen in universiteiten als bedrijven. De aanval op universiteiten wordt gezien als een aanval door uiterst rechts op de zogenaamde “linkse hobbies”, waarbij vooral de geesteswetenschappen ten prooi vallen aan anti-intellectualisme. Dit is geen toeval, zegt onder andere Tommy van Avermaete: “De wereld die Wilders voor ogen staat is er één waarin kritisch vermogen, actief burgerschap, pluriformiteit van ideeën, emancipatie van gemarginaliseerde groepen en openheid van informatie onwenselijke belemmeringen zijn, in plaats van nastrevenswaardige elementen die funderend zijn voor een democratische samenleving.” Juist de nadruk op pluriformiteit van perspectieven en kritisch denken maakt geesteswetenschappen fundamenteel voor een democratisch debat. Asghar Seyed-Gohrab schrijft in zijn column “Als we geen kritische denkers opleiden, gaan we de despoten achterna” dat geesteswetenschappen essentieel zijn voor het bevragen van veranderingen, waardoor dictatoriale machthebbers geesteswetenschappen proberen te verzwakken.
Kritisch denken is echter lastig te kwalificeren en te meten, waardoor geestewetenschappen ook moeilijk passen in een neo-kapitalistisch systeem. Studies en studenten zijn het meest waardevol als ze passen in een verdienmodel, waarbij het nut van studeren vooral het bevorderen van economische productiviteit wordt. Het bevragen van het economische systeem en het zoeken naar alternatieven zijn beiden niet winstgevend, en er wordt dus ook geen geld voor vrijgemaakt. Zoals Martha Nussbaum schrijft in Niet voor de winst, worden de geesteswetenschappen al jaren wegbezuinigd, omdat ze niet worden gezien als productief, terwijl ze van fundamenteel belang zijn voor de democractie. Democratisch onderwijs maakt mensen tot kritische burgers die complexe problemen leren begrijpen vanuit verschillende standpunten. Kunst en het bestuderen van kunst zijn daarbij van belang om empathie te ontwikkelen voor andere ervaringen.
Vandaag onderzoeken we de aanval op de geesteswetenschappen. Wat is de bredere context van deze onderwijsbezuinigingen? Als de geesteswetenschappen niet voor de winst zijn, waarvoor zijn ze dan wel? Waarom zijn ze het beschermen waard?
Te gast is Lieke, mediëvist die al eerder te gast was in aflevering 4, 13 en 21.
Intro
van Avermaet, Tommy. “Niet buigen maar breken: over onderwijs, bezuinigingen en extreemrechts.” Neerlandistiek.nl. 13 februari 2025. https://neerlandistiek.nl/2025/02/niet-buigen-maar-breken/
de Goede, Agnes. “Estafettestakingen op komst: universiteiten leggen werk neer vanwege onderwijsbezuinigingen.” RLT Nieuws. 6 februari 2025. https://www.rtl.nl/nieuws/artikel/5493180/ongekend-protest-op-komst-universiteiten-sluiten-deuren-vanwege
Nussbaum, Martha. Niet voor de winst: waarom de democratie de geesteswetenschappen nodig heeft. Vertaling Rogier van Kappel. Ambo, 2012.
Seyed-Gohrab, Asghar. “Als we geen kritische denkers opleiden, gaan we de despoten achterna.” NRC Opinie. 13 december 2024. https://www.nrc.nl/nieuws/2024/12/13/als-we-geen-kritische-denkers-opleiden-gaan-we-de-despoten-achterna-a4876614
Merel
Robert Pirsig. Zen and the Art of Motorcycle Maintenance - an Inquiry into Values. (1974).
Economics Explained. "Adam Smith: Grandfather of Economics." YouTube https://youtu.be/NqUSDi-mvqw?si=82zycPl12qXwCVWx
Kate Raworth. "A Healthy Economy Should Be Designed to Thrive, Not Grow." TED https://youtu.be/Rhcrbcg8HBw?si=hSxGg3ZHBSLZ9WEe
SnapTale Audiobook Summaries. "A Little History of Economics by Niall Kishtainy." YouTube. https://youtu.be/k1lrOCyRUnw?si=D21ZwGHyomi0EPGo [Adam Smith parafrase 1]
Brian Goegan. "A Brief History of Economics." YouTube https://youtu.be/FYFZL0OfE6k?
