Tản văn của nhà báo Ngô Bá Lục
Giọng đọc: Nhà báo Công Hân
Có 2 thứ mà mình gắn bó với nó từ lúc nhỏ đến bây giờ, cho dù có đi buôn ở biên giới Móng Cái lúc 19 tuổi, hay sau này về Hạ Long, rồi chuyển lên Hà Nội thì 2 thứ ấy nó vẫn luôn bên mình, đó là Hương đen và quả Trám ngâm mắm. Một thứ là đồ tâm linh, nhưng mình mang theo người không phải vì mê tín mà là vì mùi hương của nó, và cả ký ức về quy trình làm ra nén hương đen đó. Một thứ là đồ ăn, Mắm Trám - thứ mà cho dù bạn chỉ ăn mì tôm, hay trong lúc nghèo túng không đủ tiền mua một lạng thịt, thì chỉ cần bát cơm trắng và 2 miếng trám ngâm mắm là cũng đủ cho một bữa no bụng, cũng giống như bát mì tôm, cho thêm 2 miếng trám ngâm vào, ăn nó khác hẳn ngay, đậm vị mắm, thơm vị chan chát của trám, một thứ mùi vị mang lại biết bao nhiêu ký ức. Không phải bây giờ già rồi mình mới nhớ quê, hoặc thường hoài niệm về quá khứ, mà ngay cả khi trẻ, lúc mới rời làng ra phố, mình đã luôn nhớ về những đêm trăng quê, những buổi sớm tháng 10 bảng lảng sương, hanh hao gió, nhớ giàn mướp nở hoa vàng xuộm nắng hè, nhớ những bông bìm bìm tím leo lan man bên hàng rào nhà ai đó, nhẹ đưa trong gió sớm mùa thu…Bức ảnh này mình copy bên tường nhà bạn Bobebim, hỏi tác giả bạn cũng bảo không biết của ai, thấy đẹp nên đăng (của ai thì cho mình xin phép đăng FB này nhé, cảm ơn bạn nhiều). Bức ảnh này, nó gợi lại cho mình nồng nàn ký ức, là bởi, nhìn khung cảnh này, nó giống y hệt, như là vẽ lại chính ngồi nhà ấy, ngôi nhà của anh trai thứ 2 nhà mình, nơi mình đã ra nhà anh ở mấy năm để bế cháu (là thằng Minh bây giờ) – cũng chính là nguyên mẫu trong truyện ngắn Một lần đi ở mà mình có in trong cuốn Gió đồng hun hút. Bức ảnh này vẽ ngôi nhà y sì và khung cảnh xung quanh ngôi nhà nó cũng y sì như thế.Nói về ngôi nhà đó, giờ đây nếu cho mình cầm bút vẽ lại, ngay lập tức mình sẽ vẽ vèo vèo, thậm chí từng chi tiết nhỏ mà không cần phải vỗ trán hay đập đầu để nhớ, nó như mạch suối nguồn chỉ cần động vào là tuôn chảy. Ngôi nhà ấy nằm ngoài rìa xóm, đằng sau là khoảng ruộng, bên cạnh cái ao và qua đó là đến ngôi trường cấp hai bên tay trái, phía bên phải là ngôi đền bà chúa Dâu tằm và hai bên ngôi đền (gọi là Giáp cỗ) được chính quyền biến thành phòng học cho học sinh cấp 1. Và chính cấp 1 mình học ở cái giáp cỗ ấy, cái phòng học có tới 4 cái cột to như cái lô cốt mà đứa nào ngồi bàn sau mấy cái cột ấy sướng lắm, vì làm có gì hay ngủ gật cô giáo cũng chẳng biết.Ngôi nhà ấy 3 gian, đúng chuẩn “nhà tranh, vách đất”. Có thể nhiều bạn 9x đời cuối và các bé Genz từng nghe câu “nhà tranh, vách đất” nhưng có thể không hiểu nó là như thế nào, để tút khác mình sẽ nói rõ hơn. Trước nhà là cái sân vôi, bên phải là cái bếp, đằng sau nhà là cái “nhà phân”. Trước sân, ngay cổng vào là cái giếng, từ giếng đi ra ngõ là con đường vào nhà hai bên cỏ mọc xanh rì, có một rặng xoan là giáp ranh với nhà hàng xóm. Hết ngõ thì rẽ phải là ra đường làng, một bên là hàng rào hai nhà hàng xóm, một bên là ruộng rau muống bùn ngập đến đầu gối. Chính cái khu ruộng rau muống này (mùa cạn thì thanh niên ra đá bóng), anh Cả mình sau này xắn đất tân nền để làm nhà, và chính cái nhà anh Cả đang ở, là xuất phát từ những ruộng rau muống ấy. Ngày xưa đất đai rộng rãi, ai mà chịu khó san bùn, đổ đất rồi xây nhà lên thì đi mà làm, chính quyền chả ai nói, bà con dân làng cũng thế. Ngày đấy làng ít người, nên cứ nhà nào có con cái cưới vợ xong là ra rìa làng tự tân nền dựng lên mái nhà tranh, và dần dần những khu rìa làng giờ đây đã trở thành một xóm đông vui sầm uất (như xóm Đống Nối làng mình)...
