Myślenie ekonomiczne – co w nim złego? Przecież lekarze leczą, mosty projektują inżynierowie, to niech ekonomiści zajmują się gospodarką. Po prostu, także te sprawy zostawmy w rękach fachowców i cieszmy się jak wszystko rozkwita. A że rozkwita to widać na wykresie ile światowego PKB na przestrzeni ostatnich dwóch tysiącleci – rośnie aż miło patrzeć!
Ale chyba nie możemy udawać, że ze wszystkim jest tak kolorowo. I żeby zrozumieć to, trzeba przyjrzeć się niektórym zjawiskom z bliska. Tylko wtedy będziemy mogli rzetelnie odpowiedzieć na pytanie – czy myślenie ekonomiczne blokuje innowacje i postęp? I to z całą pewnością będzie wiedza nieoczywista. Zapraszam na 13. odcinek podcastu.
Zawartość odcinka „Czy myślenie ekonomiczne blokuje innowacje i postęp?”
W trzynastym odcinku podcastu Wiedza Nieoczywista m.in.:
Czym jest myślenie ekonomiczne? W dominującym rozumieniu to analiza kosztów i korzyści. Prowadzi ona tego, że bogaci są faworyzowani, jako ci którzy mogą zapłacić najwięcej. To nie jest tak, ze w wyniku analizy kosztów i korzyści zyskują raz jedni raz drudzy. Jak pisze Jacek Giedrojć „Ekonomiści odpowiadają: to nie masz problem. Domeną ekonomii jest efektywność. Sprawiedliwość to sprawa polityków i kaznodziejów”
Czy palacze rzeczywiście są obciążeniem dla budżetu?
Dlaczego tzw. myślenie ekonomiczne bywa tak bardzo problematyczne? Odpowiedzi trzeba szukać przede wszystkim w kształceniu ekonomistów. Jak pisze cytowany już autor – „Dla typowego studenta ekonomii opanowanie niezbędnej matematyki jest wyzwaniem tak dużym, że nie zostawia wiele intelektualnej energii na refleksję nad tym, ile modele mają wspólnego z realnym światem”.
O eksperymencie, który na początku XXI wieku David Colander. Przebadał on 231 doktorantów na siedmiu najbardziej prestiżowych wydziałach ekonomii w USA. Tylko 9% z nich uważało, że dogłębna znajomość gospodarki jest bardzo ważna w zawodzie ekonomisty. Mówiąc dokładniej – było to 15% na pierwszym roku, ale na 4. i 5. już tylko 1%.
Czy to znaczy, że myślenie ekonomiczne, kapitalizm, wolny rynek są złe? Kapitalizm – jak pisze Giedrojć – jako element wolnego społeczeństwa jet rzeczywiście znakomitym sposobem organizowania gospodarki, ale nie dlatego, że prowadzi do efektywnej alokacji zasobów. Unikanie marnotrawstwa nie sprawiło, że mogły pojawić się rewolucja przemysłowa, a później także skokowa poprawa poziomu życia. Zawdzięczamy to innowacjom i kreatywności, a tym nie sprzyja dominujące ekonomiczne myślenie.
Tę zmianę można zaobserwować na poniższych wykresach, które pokazują jak rosło światowe PKB na przestrzeni ostatnich dwóch tysięcy lat i przede wszystkim, jak wystrzeliło w ostatnich wiekach.
A ponadto
Dla tak wielkiego skoku kluczowe było pojawienie się systemów społecznych, w których jednostki zyskiwały wolność i godność – mogły eksperymentować, a to otworzyło drogę do innowacji nie tylko efektywnościowych, ale rozwojowych. „Myśliciele i badacze uzyskiwali wysoki status i fundusze na badania w zamian za jak najszybsze publikowanie swoich idei (a nie ich patentowanie i sprzedaż). Zarówno oni sami, jak i finansujący ich monarchowie rywalizowali o reputację wynikającą z pierwszeństwa we wprowadzaniu do obiegu oryginalnych przemyśleń i rezultatów badań. W efekcie, powszechna stała się niewyobrażalna wcześniej ilość nowej użytecznej wiedzy”.
Giedroyć proponuję ekonomię humanistyczną, która ma trzy wymiary: efektywność – żeby się nie marnowały zasoby i trafiały tam, gdzie są najbardziej cenione – postęp – bo on zmienia poziom życia – oraz sprawiedliwość – nawet jeśli przejściowo kosztem dwóch poprzednich.
Innowacje efektywnościowe są ważne, ponieważ uwalniają zasoby, które mogą być lepiej wykorzystane gdzie indziej. Na przykład grodzenie ziemi w Anglii wypchnęło rolników i dało szansę na rewolucję przemysłową. Potem nastąpiła automatyzacja i robotyzacja, ale ludzie znajdowali zatrudnienie gdzie indziej. Pytanie, czy w wyniku Czwartej Rewolucji Przemysłowej zostanie jeszcze dostatecznie dużo pracy dla ludzi?
Czym są innowacje rozwojowe? I dlaczego są tak ważne? To „akt wiary, że odpowiadając na jakiś ważki społecznie temat, prędzej czy później znajdziemy model biznesowy, który pozwoli owej słusznej działalności samej na siebie zarobić”. Ale rynki finansowe nie cenią aktywów wiary. Celem rynków jest maksymalizacja zysków, a nie rozwiązywanie problemów i jakieś przy okazji zarabianie.
Czy cała nadzieja na najbardziej wartościowe innowacje leży w start-upach? Czym jest „strefa śmierci” (kill zone), z którą muszą one sobie poradzić A może trzeba być dużym i bogatym, żeby móc sobie pozwolić na innowacje?
Podsumowanie
Trzy najważniejsze punkty z tego odcinka:
Ekonomiczna analiza kosztów i korzyści nie rozwiązuje wszystkich problemów.
Tych innowacji, które najbardziej poprawiają naszą jakość życia nie da się oceniać w kategoriach efektywności.
Największe spółki technologiczne są potężniejsze niż wiele państw. Wynika to nie tylko ze znakomitego dostępu do technologii i danych. Ma to też wymiar gotówkowy – ich zasoby są wielokrotnie większe niż chociażby budżet Polski.
Ten odcinek powstał na motywach książki Jacka Giedrojcia – „Pułapka. Dlaczego ekonomiczne myślenie blokuje innowacje i postęp?”. Zgodnie z tym, co jest napisane na jej okładce „Ta książka nie jest krytyką kapitalizmu, lecz bezrefleksyjnego kultu systemu, który wyjałowił świat z wartości”. Co prawda, nie zgadzam się ze wszystkim (choć podzielam zdecydowaną większość) o czym pisze ten autor, to uważam, że ta książka zasługuje na polecenie.
Posłuchaj i zostań na dłużej
Odcinek można odsłuchać przy pomocy poniższego odtwarzacza. Są tu także linki umożliwiające pobranie odcinka oraz subskrypcję podcastu w najpopularniejszych programach:
