Biographical and inspirational narrative about Marie Curie in the Ilocano language of the Philippines.
EXCERPT:
Napateg unay a banag daydi duktal ni siyentipiko a Madam Marie Curie. Daytoy ti nangirusat iti napardas a panagdur-as ti lubong. Gapu iti gaget, sirib ken reggetna iti panagsukisok, nasarakanna dagiti elemento a radium ken polonium. Elemento dagitoy a naduktalan nga addaan dakkel a kaipapanan ken pakaibanaganda iti panagbiag ti tattao kadagiti simmaruno a tawen. Dakkel ti naitulongna iti pannakabirok ti agas ti sakit a kanser. Dagiti kinapateg dagiti duktalna iti siyensa ket isut’ nangigapu no apay a bigbigen dagiti siyentipiko ken dagiti iskolar ti siyensa ni Marie Curie a kas ‘Ina ti Moderno a Siyensa Pisika’ (Physics).
Ti elemento a managan radium ket masarakan a naigamer kadagiti bat-bato nga agpartuat ti rimat. Makali dagitoy iti uneg ti daga babaen ti panagmina. Ti puro a radium ket nasileng a puraw a pirak ti marisna. Ngem ti mapartuatna a raya ket agmaris nalusiaw nga asul apaman a mapul-oyan ti ‘nitrogen’ a gas. Daytoy a gas ket isut’ kadakkelan a komposisyon wenno linaon ti angin iti aglawlaw. Daytoy nga elemento (radium) ket addaan enerhiya a managan radyasyon wenno raya (radiation). Daytoy a klase ti enerhiya ti radium ket agraya iti maris asul ket agdaliasat iti aniaman a law-ang. Aglasat daytoy iti uray ania a paset ti aglawlaw iti pegges a kas kapardas ti lawag. Managan pay daytoy nga enerhiya ti ‘electro-magnetic wave’ wenno allon ti nagtipon nga enerhiya ti magneto ken elektrisidad.
Ti kangrunaan a pakasapulan iti radium ket kadagiti panagaramid iti pagagas a nukleyar kasta met iti pannakaipakat ken pannakaadal dayta nga agas iti sekta ti medisina. Managan daytoy a sistema ti panangagas a ‘medisina-nukleyar’ (nuclear medicine). Daytoy ket pagsiriban iti medisina a mangadal iti pagpunganayan dagiti nadumaduma nga elemento ken no ania ti pakabuklanda kasta met no kasano ti pannakabukelda. Daytoy a sekta ti siyensa ti mangadal no kasano ti pannakaaramat ti enerhiya a ‘radiation’ iti salun-at. Maamiris no ania ti mabiit ken mabayag nga epekto ti radyasyon no usaren daytoy a pangagas iti sakit. Kasta met a maobserba no ania dagiti galadna a mangpabalin iti panangpaatiddog ti panagbiag.
Mausar daytoy (radium) babaen ti panangproseso iti daytoy iti a kimika iti laboratoryo tapno maalaan iti gas a managanradon. Daytoy radonket isut’ mausar a pangagas iti kanser. Nadiskubre ni Marie ken daydi asawana a ni Pierre Curie daytoy nga elemento, agraman ti maysa pay nga elemento a managan polonium. Agpada dagitoy nga elemento a naigamer iti saggabassit a kantidad iti sabali pay nga elemento a managanmet uranium. Ti uranium nga elemento ket mamina nga aggapu iti uneg ti daga.
Kasakbayan ti pannakaduktal dagiti agassawa a Curie iti radium ken polonium, naduktalan ti maysa a siyentipiko a managan Henri Becquerel nga ti elemento a uranium iti daga get agparnuay iti raya.
PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.
