Listen

Description

Sintonía d’inicio—-----Sesame Street----------Tokyo Ska Paradise Orchestra (3:19)
Buen día, bienvenidas a O Suenio d’o Dragón, un programa de Radio La Granja feito de raso en
aragonés. Dende o vico de San José, en Zaragoza Ciudat Prisión, en o 102.1 d’a FM,
empecipiamos!!!!
Sueños Gastados-----------------------Doctor Deseo (4:31)
Hue, de fundo, sonará o disco Fusion-----Jeremy Steig(2016)
Per lo que fa a las cancions que van sonando sueltas, si quiers, puetz consultar tanto lo conteniu d'o
programa como la mosica que voi metendo en a ficha que amaneixe en Ivoox de conchunta con o
podcast. Asinas, lo puetz escuitar quan quieras y, mesmo, participar en o programa...Cómo?
Pus clamando a o programa en directo a nueu siet seis trenta y seis uitanta y ueito novanta y quatro;
nueu siet seis tres seis ueito ueito nueu quatro
Tamién, ninviando un mensache a o guasap almadeta osdd seis ueito nueu novanta y ueito zero seis
vinte y siet; almadeta seis ueito nueu nueu ueito zero seis dos siet.
Y, mesmo, por correu electronico, osueniododragon roba gmail.com, tot chunto y en minusclas; u si
lo prefieres, en a pachina d'o mesmo nombre de Radio Patio Facebook.
Bueno, va estando hora de mover lo campamento. Ye curioso, sabes ixe sentimiento de chiqueza
que t'invade, que t'atapiza lo estamago quan tiens la suerte de contemplar un ciel pleno
d’estrelas?...pus imachina-te estar a lo costau d'as estrelas, como yo agora...
En fin, te deciba que va plegando la hora que continemos lo nuestro viache a garra parte; los
convidaus, poco a poco han iu tornando a los suyos distintos quefers eternos, encara que tornaremos
a trobar-nos con mas d'un, lo Espacio Exterior ye enorme, pero totas nos conoixemos. Fa un
momento ha pasau per aquí un zagal, hemos estau charrando un rato y le he mandau a mercar una
redoma de vin a una botiga que i hai amán d'a boiralenca d’Orión. Le he pediu un vin en concreto y,
a cambio, le explicaré bella historia relacionada. Qué te pareixe?. M'acompanyas mientres voi a
replegar bella mica de hierbas siderals y fongos espacials pa amenar lo viache?. Ye una gambadeta,
aquí a lo costau, a los aniellos de Saturno. Oh, mira, ya torna lo mocet con o vin...per cierto, Cómo
has dito que te dices?
-Puetz clamar-me Ismael, qué i hai d'ixa historia de Principes y Dragons?.
-Poco a poco, quiers acompanyar-nos mientres preparamos l’equipache pa continar lo nuestro
viache?. Entremistanto t'iré explicando la historia de :
Carlos, principe de Viana
Conteniu disponible: Texto GEA 2000 | Zaguera actualización realizada lo 23/10/2006
(Penyafiel, 1421 - Barcelona, 1461). Fillo d'o infant don Juan d'Aragón (futuro Juan II) y de donya
Blanca de Navarra (filla y heredera de Carlos III lo Noble), qui heban contraito matrimonio en a seu
de Pamplona en 1420. Carlos recibió lo titol de principe de Viana per concesión d'o suyo güelo
materno l'anyo 1423 y podió aspirar a las coronas d'Aragón y Navarra per la suya condición
personal. La suya educación y formación cultural le convirtió en un principe humanista, y la suya
especial personalidat le grancheó l'admiración de navarros y aragoneses. Tot y que las implicacions
politicas en que se veyió immerso dificultoron lo cautivo d'as suyas aficions literarias y artisticas,
destacan entre las suyas obras un comentario y traducción a lo romance d'a Etica d'Aristóteles,
asinas como una Cronica d'os Reis de Navarra, d'utilidat tamién pa Aragón per haber usau, entreatras fuents, la Cronica de San Juan d'a Penya pa los escayecimientos historicos comuns a totz dos
reinos.
Dimpués d'una choventut dedicada a l’estudio en o castiello d’Olite, y sin pretensions politicas
encara que sin renunciar per ixo a los suyos dreitos lechitimos en Navarra, l'ambición d'o suyo pai y
los suyos intereses castellans, lo nuevo casamiento d'este con Juana Enríquez en 1443 (donya
Blanca heba feneixiu en 1441) y la división d'o país entre agramonteses y beamonteses, motivoron
lo comienzo d'una larga guerra civil a partir de 1451 que, con periodos intermedios de calma u
treguas, se porlongaría ininterrompidament dica la muerte d'o principe en 1461. En estes diez anyos
l'enfrontinamiento entre pai y fillo, con succesivos engarcholamientos d'este, sobrexió las buegas
navarras, intervenindo Castiella y Aragón en o conflicto a favor de don Carlos; dica lo punto que
Alfonso V, lo suyo tío, antes de morir en 1458, plegó a designar-le en o suyo testamento como
principe heredero y lechitimo sucesor, dimpués d'o suyo pai, en os reinos d'Aragón, Valencia,
Cerdenya, Sicilia y principau de Catalunya.
La intervención de Juana Enríquez en Navarra concitó l'animadversión de gran parte d'os navarros
enta don Juan, qui, a la suya vegada, s'atrayió lo descontento d'os aragoneses a lo recabar d'as suyas
Cortes -reunidas en Zaragoza entre 1451 y 1454- cierta aduya economica necesaria pa sostener la
suya guerra en Navarra, baixo la enchaquia de ninviar a lo suyo chirmán en Napols pa tornar a la
Peninsula. Ditas Cortes le recatioron los recursos solicitaus y intentoron meyar en o conflicto
asumindo la costodia d'o principe en Zaragoza en 1453, veyendo en ell a lo futuro rei d'Aragón per
mancar Alfonso V de descendencia lechitima. Entremistanto, la naixencia en 1452 d'o infant don
Fernando en Sos embolicaría la situación levando a don Juan y a la suya segunda muller Juana
Enríquez a actuar en a suya favor como heredero d'Aragón, relegando a la persona d'o principe; lo
qual, en morir de tuberculosis en 1461, deixaba a don Juan como rei indiscutible de Navarra y a lo
suyo chirmanastro don Fernando como futuro rei d'Aragón.
El hombre impasible------------------Café Tacuba (2:18)
Y, agora que t'he contau quí yera este personache, te voi a charrar d'o suyo Dragón.
Ismael ubre los uellos como platos y diz: en veras un Dragón?. Conta-me mas.
Bueno, deixemos que nos lo conte:
Francisco José Alfaro Pérez ye profesor d'o
Departamento d'Historia Moderna y Contemporanea d'a Universidat de Zaragoza.
Los suyos estudios analisan qüestions socials d'a val meya de l'Ebro a lo largo de l'Antigo
Rechimen (comportamientos familiars, retz, mobilidat, etc.). Los suyos zaguers libros publicaus son
Tiempo de mudanza. La instauración de la Nueva Planta borbónica en la ciudad de Zaragoza (1707
1715); Dispensas matrimoniales de la diócesis de Zaragoza (siglos XV al XIX); y Cuando la
frontera era el sur. Europasuroccidental, siglos XVI-XX. Y Zaragoza 1564 el año de la peste,2 0 1 9
Lo suenio d’o Dragón
Ensonyacions emblematicas d'o Dragón d’Aragón y d'o Principe de Viana
Fco. José Alfaro Pérez
Lo dragón ye una de las figuras mitolochicas mas controvertidas per las valors tant dispars que se
l’atribuyen, esté pro preguntar a qualsequier nino y se comprebará. No será aquí an repasemos
concenzudament cómo ha estau visto per unas u atras culturas en estes u atros momentos. En as
mentz de totz lo dragón se represienta como un gran reptil alau y volador, poderoso, constituyiuanatomicament per miembros significativos d'animals reals a los quals se suman elementos
machicos: bocas que escupen fuego y un corazón y una sangre capaces d’obrar los mayors miraglos.
En Aragón ye bien conoixida la imachen de San Jorge matando a ixe ser demoniaco y infernal, que
tant bien casa y emparenta con a serpiente d'o Edén, a lo qual no pocos rematan relacionando con o
espanto, lo periglo, lo pecau y lo mal. A ells nomás caldría preguntar per qué los reis d'Aragón
portiaban, exibían, goyaban, desfrutaban, presumiban en as suyas cimeras y en atros puestos d'a
imachen d'un dragón? Obviament no quereban significar que isen principes deudors de Beelzebub.
Sobre lo tema ya s'ha escrito fendo-se constar encertadament cómo lo dragón, per la suya sonoridat,
se convirtió en un emblema parlant que encaixa perfectament con o nombre d'o reino: Dragón-
d’Aragón. Manimenos, nunca tot ha valiu ni ha estau sencillo y si la imachen d'o dragón hese estau
mala, u mesmo insuficientment buena, tot y con a concomitancia sonora nunca la hesen adoptau los
reis aragoneses como emblema. Conseqüentment, a lo dragón d'Aragón han d'aplicar-se-le atras
valors positivas: los de bondat, fuerza y firmeza propios de qui debe cosirar y protecher a los suyos
fillos.
Coincidindo con l'enguero d'este sieglo, lo profesor Guillermo Redondo Veintemillas, dende la
Cadiera d'Emblematica Barón de Valdeolivos d'a Institución Fernando lo Catolico, y contando con
l'emparo incondicional d'atros colegas como Alberto Montaner u Guillermo Fatás, creyó lo premio
bienal Dragón d'Aragón, d'o qual en o corrient s'ha atorgau lo VIII con notable exito. Lo suyo
obchectivo ye lo de fomentar y premiar estudios y investigacions sobre un tema siempre actual:
comprender millor qualques elementos que articulan la formación d'identidatz socials y culturals, no
nomás dende la chenealochía, la heraldica tradicional u los himnos, sino dende un parametro mas
amplio y novedoso an culle quasi tot como ye la emblematica cheneral.
Dio la casualidat que la primera «cachurrada» de dragons (en a quala m'incluigo), la d'o premio de
2002, totz estioron naturals d'a val navarra d'o Alhama, allá an Alfonso I lo Batallador d'Aragón y
Pamplona donó tierras a lo suyo primo Rotrou d’Alperche, querendo lo azar repetir, de bell modo,
ixa estreita relación en as chenesis d'o reino y d'o premio. Este accident ye lo que m'ha motivau a
tractar la imachen que d'o dragón tenió lo zaguer principe común (salvando qualques imprecisions)
d'os reinos tardomedievals d'Aragón y de Navarra. Me soi referindo a lo chirmán mayor de
Fernando lo Catolico: Don Carlos, Principe de Viana.
Si contravertius son pa beluns las valors dadas a lo ser mitolochico que nos ocupa, la figura (real)
d'o principe Carlos a meyaus d'o sieglo XV no lo ye menos. Tampoco será aquí an dentremos en
mayors valoracions sobre la qüestión, pus encara que muito interesants pa entender l'orichen d'a
monarquía hispanica moderna no vienen agora a lo caso.
Carlos, Principe de Viana, naixió l'anyo 1421, fillo d'a princesa donya Blanca (I) de Navarra y de
don Juan, chirmán d'Alfonso V lo Magnanimo d'Aragón. Con a suya naixencia donya Blanca, tretze
anyos mayor que Juan y viuda de Martín de Sicilia (fillo y heredero de Martín I l'Humán d'Aragón),
pareixeba asegurar lo futuro dinastico d'os Évreux, pus per capitulacions matrimonials, de 1419,
quedaba reflectau que sería lo fillo d'esta qui asumiría lo trono navarro a la suya muerte, acayeixida
en 1441. Dimpués de enviduar Juan incumplió tanto las mencionadas capitulacions como lo
testamento d'a reina, motivo per lo qual s'enfrontinó con o Principe de Viana. Viudo y sin corona
lechitima (encara tardaría decisiet anyos en acceder a lo trono aragonés) Juan combolaría con Juana
Enríquez, en 1445, matrimonio d'o qual naixería Fernando (II), en 1452, trenta y un anyos dimpués
que lo suyo chirmán Carlos.
Tornando a lo tema que nos ocupa dimpués d'esta breu y incompleta contextualización, la infancia
d'o principe, a diferencia d'o que sería la suya azarosa vida adulta, podría qualificar-se de feliz, lo
mesmo que la suya adolescencia dica que quedase uerfano de mai. A los dos anyos lo suyo güelo,
Carlos III de Navarra, instauró y le concedió lo Prencipau de Viana con as posesions de Viana,
Laguardia, Santo Vicente, Bernedo, Aguilar, Genevilla, Lapoblación, San Pedro y Cabredo, la val
de Campezo y los castiellos de Maranyón, Toro, Fitero, Ferrera y Buradón, entre atras, a las qualas
sumaría las villas de Corella, Cintruénigo, Cadreita y Peralta. Esto ye, buena parte d'os territorios
d'a buega navarro-castellana. La muerte d'o rei Noble no trestucó los plans d'a Casa Real. Alochauen o palacio d’Olite, lo choven principe pasaba los suyos días dedicau a leyer, a la cetrería, a la
mosica y a la esgrima.
Entre estes anyos que hemos qualificau de felices, concretament en setiembre de 1433, la reina
donya Blanca realizó una pelegrinación a la nuestra Sinyora d'o Pilar de Zaragoza –a la quala de
conchunta con Santa María de Ujué teneba gran devoción– en acción de gracias per sanar de bella
dolencia. Dimpués de pasar un tiempo con a suya familia politica a canto de l'Ebro y comprometer
lo mecenazgo d'a imachen d'o Pilar que hue atresora la basilica aragonesa, tornó a lo suyo palacio
d’Olite. Tasament un par de meses mas tarde, pa los nadals d'aquell mesmo anyo, la reina mai
decidió regalar a lo principe don Carlos un dragón. Lo motivo de per qué alavez y un dragón
probablement nunca pueda saber-se, pero no ye descabellau pensar que lo principe bien podió
admirar belún d'os emblemas d'a casa aragonesa. A los suyos dotze anyos habría leyiu u le habrían
contau y ell imachinau mil vegadas cómo yera un dragón y lo important que sería tener un propio en
o chicot zoo que heba mandau creyar en l'entorno palatino.
Per los libros de cuentas (y per F. Idoate que en os suyos Rincones de historia lo rescató)
conoixemos pros datos d'aquell dragón. Lo mesmo se construyió a fins de noviembre y prencipios
d'aviento en a ciudat de Tudela baixo la coordinación de l'artesano Gabriel d'o Bosch y lo suyo
aduyant Riera, estando la calendata d'o descargo de 17 d'aviento de 1433 (se veigan los documentos
d'o Fichero Cheneral de Navarra, 41, docs. 511 y 588). La suya armadura se realizó con ueito tablas
de fabo torniadas per Jacob Zalema «pa devantar de fusta lo dito dragón», ancoradas con claus d'o
ferrero Almaha. Cubriban la suya estructura 20 codos de panyos de distintas colors dragontinos:
blaquet, verdet, azur, bermellón y carmini. Las suyas alas, flexibles y movibles con cuerdas,
componidas per dotze codos de panyo, yeran fixadas (igual que la cabeza y la coda) con
pegamentos y arambre y las remataba un «jumeyllet de palombar pa artificio de dentro d'o dragon»
(esposas u ancoraches meyos con plumas de paloma?). La cabeza y las garras yeran de cuero y
estioron confeccionadas per lo fundero Ochoa, qui precisó de cuero y meyo vetiello. En as cavidatz
orbitarias s'instaló un artificio pa alochar velas de cera de traza que per los uellos chitase fuego y
fumo; y las suyas garras remataban en unas esmoladas unglas de fierro martilleadas per lo moro
Zalema Marguán.
En este caso, pa lo principe, probablement, la figura d'o dragón estió vista como un estar
monstruoso a lo qual combatir y vencer en heroica baralla. A l'anyo siguient, en 1434, como bien
replega Idoate, lo regalo estió la replica d'una gran sierpe y d'uns caballers salvaches a los quals
sozmeter en no menor aventura. Ye pus patent cómo la dualidat d'o bien y d'o mal ye contenida
intrinsecament en o dragón y en totz nusatros quan prochectamos en ell nuestro yo. Nomás la suma
de conoixencias y un «scepticismo razonable», como bien comentaba reiteradas vegadas lo
mayestro Redondo Veintenillas, liberarán a l'hombre en a medida de lo posible d'a ignorancia, la
irracionalidat y l’animalidat. Con esta ideya, la de fomentar lo conoixencia de nuestras cenyas
d'identidat, ye con a quala materializó un d'os suyos suenios: lo premio d'investigación y d'honor
Dragón d'Aragón, amostrando con ixo, una vegada mas, la suya bondat y sapencia.
y ixa ye la historia, qué t'ha pareixiu?. Ya nomás queda decir que, igual que, igual que qualques
malotías, los titols *nobiliarios son hereditarios y se van transmitindo dica los nuestros
días...endevinas quí *ostenta ixe titol en l'actualidat?
Felipe es un Punk---------------------Vulpess (2:49)
Y asinas ye que imos plegando a la fin d’iste suenio; pero agún veyere-mos una miqueta de
vocabulario:
rebasar: sobrexertestamento: (s. m.)desposición (f.), testamento, ant. Destín
pretexto: (s. m.) desincusa, sincusa, enchaquia (f.), escamocho.
Celar: cosirar
cátedra
sustantivo femenino (s. f.)
cadiera
camada: (s. f.) cachurrada, cachilada, cadillada
contraer segundas nupcias: combolar.
Haya: fabo, fau (s. m.) (pequeña) fabarra.
gemelo/a: meyo/a, chiminuco/a, chameluco/a.
becerro/a: vetiello/a, anollo.
Cerveja & Jack----------------Asas Da Vingança (2:38)
Y, por agora, iste ha estau o suenio de hue. Ya sabes que, si t'ha feito goyo, t'aspero o proximo
chueves as seis y meya en Radio La Granja, en o 102.1 d'a FM. Entremistanto, nos veyemos en os
suenios, nos ascuitamos en la Radio. Salut y emparo mutuo!!!!
Arroja la bomba----------------------2084 (1:41)